ÖSYM, bu sene dördünce kez YGS ve LYS sistemiyle öğrenci seçecek, değerlendirecek ve puanlarına göre uygun bir yükseköğretim programlarına yerleştirecek.
Bundan önce yapılan sınavlarla ilgili değerlendirmede soruların bir kısmının kolay, bir kısmının ise zor geldiği belirtildi. Söz konusu soruların zorluğu ya da kolaylığı neye göre belirleniyor? Öğrenciler çok çalıştıkları halde bazı soruları yapmakta neden zorlanıyorlar? , ÖSYM öğrencilerde daha çok hangi düzey hedef davranışları ölçmek istiyor? , soruların kolay ya da zorluğu hangi kriterlere göre diye belirleniyor?
ÖSYM, YÖK’e bağlı bir merkezi bir kuruluş olup Türkiye’de soru hazırlama ve değerlendirme sürecinde önemli bir yere sahiptir. Elbette kurum ve kuruluşlara hazırladıkları sorular da bir takım bilimsel verilere göre olmaktadır. Bu bağlamda bilinen ise hedef davranış belirleme ve değerlendirme sürecinde eğitimci B.Bloom’un bilişsel taksonomisidir. Her ne kadar Krathwohl ve ekibi 2001 yılında bilişsel alan taksonomisini yeniden düzenlemiş olsalar da öğrencilere kazandırılacak bilişsel hedefler ve dolayısıyla kazanımların değerlendirilmesi de 6 basamakta olmaktadır. Soruların ölçtüğü bilgi düzeylerini kavramak, bir öğrencinin “ben neden başarılı olamıyorum” sorusuna cevap bulması bakımından önemlidir. Bu basamaklara yönelik hazırlanan soruların içeriğini bilmek hem öğretmenlere hem de öğrencilere YGS ve LYS’ye hazırlık sürecinde önemli rehber olacaktır.
Soruların zorluk dereceleri birbirinden farklıdır.
ÖSYM tarafından hazırlanan sorular öğrencilerin daha önce öğrendikleri bilgilerin hatırlanmasıyla başlayıp, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme becerisini ölçmeyi yöneliktir. Bilgi basamağından değerlendirme basamağına doğru çıkıldıkça ölçülen bilgi düzeyi karmaşıklaşır. Üst düzey düşünme becerileri isteyen soruların çözümü daha uzun ve yoğun bir çabayı gerektirir. Öğrenciler çalışmaya ve öğrenmeye başladıkça konuyla ilgili daha ileri bir bilgi seviyesine ulaşacak ve daha yüksek düşünmeyi gerektiren soruları yapmaya hazır hale geleceklerdir.
Öğrenme süreci, çok katlı bir binaya çıkıyor gibi düşünülebilir.
Öğrenme süreci, çok katlı bir binaya çıkıyor gibi düşünülebilir. Katlara çıkabilmek için öncelikle binaya girmek ve ilk kata çıkmak gerekecektir. İkinci ve üçüncü kata çıkmadan dördüncü kata çıkmak zor olacaktır. İşte öğrenme de tıpkı bunun gibi bir özelliğe sahiptir. Bazı bilgiler sadece birinci katı çıkmanın anahtarıdır; onunla dördüncü ya da beşinci kata çıkılamamaktadır. Yapılması gereken her katın gerektiği donanımlara sahip olabilmektir. Bellekteki bilgiler artıkça, o konuyla, ilgili, daha zor ve karmaşık sorular çözülecektir.
ÖSYM sorularının ölçmeyi amaçladığı hedef davranışlar altı basamaklıdır.
1. Basamak: Bilgi Düzeyi
Bilgi düzeyi basamağı, daha ileri düzeydeki bilgileri kavrama, uygulama, analiz etme, sentezleme ve değerlendirme basamaklarına temel oluşturma niteliğindedir. Burada öğrencinin sahip olduğu bilgiyi kullanması istenmez, sadece öğrenildiği şekilde hatırlanması ve tanınması istenir. Bilgi düzeyindeki sorularla adayın hatırlama gücü ölçülür. Bu tür bilgilerin (terim, tanımlar, olaylar, olgular, ilkeler, formüller, kuramlar v. b.) hatırlanabilmesi için ezberlenmesi gereklidir. Bilgi düzeyindeki bir soruya cevap verebilmesi için öğrencinin daha önce öğrendiklerini hatırlaması gerekir. Bir bilginin aynen hatırlanması birçok nedenden dolayı önemlidir. Bilgi veya hafıza düzeyi diğer tüm düşünme düzeylerin başlangıcı olduğundan dolayı kritik bir yapıya sahiptir.
Bilgi basamağı soruların zorlukları
ÖSYM daha çok LYS’lerde bilgi basamağında soru sormaktadır. Bu düzeye ait soruların dezavantajı hızlı bir şekilde unutulmalarıdır. Bu tür soruların bir konu ile ilgili derinlemesine olmayan kaba bilgileri ölçmesi ayrı bir dezavantajıdır.
Bilgi basamağı sorulardaki temel süreçler
Bilgi basamağındaki sorular, tanıma ve hatırlama süreçlerini içerir.
Örneğin,
Hem karada hem suda yaşayan canlılara ait bir şemada kurbağaları tanıyınız
Tanzimat Dönemi şairlerinden üçünün ismini söyleyiniz
Karbondioksidin kimyasal formülünü hatırlayınız, türü sorular bilgi basamağına yöneliktir.
2. Basamak: Kavrama Düzeyi
Kavrama düzey soruları, öğrencilerin öğrendikleri materyalleri organize edip düzenlemelerini sağlayacak kadar öğrenmiş olmalarını gerektirir. Öğrenciler öğrendikleriyle ilgili ırmalar yapmak için kullanabilmelidir. Kavrama becerisini ölçen bir soruda, bilginin derste ya da ders kitabındaki haliyle öğrenilmesi öğrencinin işine yaramaz. Kavrama basamağında öğrenciden istenen; bilgiyi farklı bir biçimde ifade etmesi ya da farklı şekillerde ifade edilen bilgileri tanımasıdır.
Kavrama basamağı soruların zorlukları,
Öğrencinin kavrama basamağındaki bir soruyu cevaplayabilmesi için hatırlamadan daha ileri olan bir düşünme seviyesine geçmesi gerekir. Bu tür sorularda öğrenci soruyu çözebilmesi için kendisinden bir şeyler katması gerekir.
Kavrama basamağı sorulardaki temel süreçler
Buna yönelik kavrama basmağını türü sorular, başka şekillerde ifade etme, listeleme, düşünceyi gerçekten ayırt etme isimlendirme, saptama, gösterme, anlama, hatırlama, eşleştirme, tanımlama, sınıflandırma, yerleştirme, taslak haline getirme ve örnek verme süreçlerini içerir.
Örneğin,
Sayıları tek ve çift olarak sınıflandırınız
Hava basıncının havayı nasıl etkilediğini açıklayan bir şema çiziniz
Kalbin pompaya nasıl benzediğini açıklayınız, türü sorular kavrama basamağına yöneliktir.
3. Basamak: Uygulama Düzeyi
Uygulama basamağındaki sorular genel olarak hem YGS hem de LYS türü sınavlarda soru gelmektedir. Uygulama basamağı öğrencinin daha önceden öğrendiği bir bilgiyi yeni durumlara uygulayıp uygulayamadığını ölçen sorulardır. Bu tür sorularda adaylardan bilgiyi kendisi için yeni olan durumlara uygulamaları istenir.
Uygulama düzeyi sorular için konular arası bağlantıları görmek gerekir.
Bu düzeydeki bir davranışı öğrencinin gösterebilmesi için, öncelikle soruda yeni durumun tanınması gereklidir. Daha sonra da bu yeni durumun hangi ilke, kavram ya da teori ile ilişkisinin olduğunu anlamaya çalışılmalıdır. Öğrencilere uygulama basamağındaki soruların yapılabilmesi bilgi ve kavrama düzeylerinin aşılmış olması gerekir.
Uygulama basamağına yönelik farklı türden soru çözmek gerekir.
Öğrencinin sınavda sorunun benzeri çıkmış ve doğru sonuca ulaşmışsa sorunun öğrencide ölçtüğü beceri uygulama becerisi değil, tanıma ve hatırlamayı ölçen bilgi basamağıdır. Bundan dolayı sınava hazırlanan bir aday, uygulama becerisini ölçen sorulara karşı hazırlıklı olmalı ve farklı türden soru tiplerini de çözmelidir.
Uygulama basamağı sorulardaki temel süreçler,
Uygulama basamağına yönelik YGS ve LYS’ de gelen sorular, sınıflandırma, değiştirme, eyleme geçirme, sunma, hesap etme, yürütme, çözme, resimleme, hesaplama, yorumlama, manipüle etme, kestirme, gösterme süreçlerini içerir.
Örneğin,
İki basamaklı sayılar için bir sütun ekleyiniz
Yabancı dilde bir parçayı sözel olarak okuyunuz
Çevrenizdeki bitkilerin ve hayvanların birbirlerini etkileme şekillerini gösteren bir şema çizin, türü sorular uygulama basamağına yöneliktir.
4. Basamak: Analiz Düzeyi
Analiz soruları öğrencilerin kritik düşünme becerilerini geliştirdikleri için oldukça önemlidirler. Analiz basamağı bir bilgi bütününün parçalarına ayrılarak, bu öğeler arasındaki ilişkilerin birbirinden ayrılmasına yönelik soruları içeriri. Analiz soruları öğrencilerin kritik ve derinlemesine düşünmelerini gerektiren yüksek dereceli sorulardır. Öğrenciler uygun bilgileri değerlendirip ve analiz ederek bu bilgilere bağlı olan sonuca ve genellemeye varırlar. Öğrencilerden sınav sürecinde bir sonucu veya genellemeyi analiz ederek onu destekleyen veya ret eden kanıtları bulmaları istenir. Analiz basamağına yönelik daha çok LYS’ de soru gelmektedir.
Analiz basamağına soruların çözümü fazla zaman gerektirir.
Birçok farklı cevabın mümkün olması ve cevaplanabilmeleri için fazla süre gerektirmeleri analiz sorularının yüksek dereceli sorular olduklarının bir göstergesidir.
Analiz basamağı sorulardaki temel süreçler,
Analiz basamağına yönelik sorular zıtlıkları belirleme, karşılaştırma, kategorize etme, taslak halinde anlatma, bağlantı kurma, analiz etme, düzenleme, sonuç çıkarma, seçme, atfetme türü sorular sorma süreçlerini içerir.
Örneğin,
Yukarıdaki parçada geçen karakterinmotivasyonunuaşağıdakilerden hangisinde ifade edilmiştir?
Yukarıdaki verilere göre oluşturulacak en uygun hipotez aşağıdakilerden hangisidir, türü sorular analiz basamağına yöneliktir.
5. Basamak: Sentez Düzeyi
Sentez gücünü ölçen sorularda, belli bir amaç için uygun olan parçaları uygun olmayanlardan ayırarak bir bütün oluşturma becerisi ölçülmektedir. Sentez türü sorular üst düzey düşünme becerisi gerektirdiğinden dolayı daha çok açık uçlu sorulardan oluşan sınavlarda sorulmaktadır. Bu tür sorularla öğrencilerin orijinal ve yaratıcı düşünmelerini belirlenir. Sentez soruları öğrencilerin ürünler, desenler ve fikirler ortaya çıkarmalarını gerektirir
Sentez basamağı soruları yüksek düşünmeyi gerektirmektedir.
Sentez türü sorular; tartışma, planlama, yeniden yapılandırma gibi süreçler içerdiğinden dolayı daha çok açık uçlu soruları gerekli kılmaktadır. Bu tür sorular ileride yapılması düşünülen ÖSYS’ de sorulması düşünülmektedir.
Sentez basamağı sorulardaki temel süreçler
Sentez basamağına yönelik tartışma, planlama, karşılaştırma, yaratma, yapılandırma, yeniden düzenleme, hazırlama, organize etme, tasarım yapma, hipotez bulma, destekleme, rapor çıkarma, toplama, uyarlama ve geliştirmedir.
Örneğin,
Bitkilerin niçin güneş ışığına ihtiyaç duyduklarını açıklamak için çeşitli bilimsel hipotezler üretin.
Ahmet Haşim’in şiir konusundaki görüşleriyle ilgili bir araştırma ödevinin taslağını oluşturun.
Bir müttefik ya da birlik askerinin bakış açısıyla bir günlük yazın.
Okuduğunuz bir romanın bir bölümüne dayanarak, bir oyun sergileyin, türü sorular sentez basamağına yöneliktir.
6. Basamak: Değerlendirme Düzeyi
Değerlendirmeye yönelik sorular sentez basamağından sonraki süreçleri içerir. Değerlendirme üst düzey düşünmeyi gerektirdiğinden dolayı ÖSYM ‘de bu tür soru sorulması zordur. Çünkü bu tür sorular, yeniden meydana getirme, yeniden düzenleme, hazırlama, tasarım yapma hipotez bulma desteklemedir. Değerlendirme becerisini ölçen soruları doğru olarak yapabilmek için bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme becerilerini içerir. Örneğin,
Akranlara düzen ve iddiaların mantığı konusunda geribildirim veren bir yazma grubuna katılın.
Karmaşık bir matematik problemini çözmek için en iyi metodu seçin.
Astrolojinin lehinde ve aleyhinde olan iddiaların geçerliliğine yönelik yargılarda bulunuz, türü sorular değerlendirme basamağına yöneliktir.
*Fem Yayın Merkezi Rehberlik Koordinatörü
